2019 Warns: Toren Johannes de Doperkerk: Klokken gerestaureerd

Medio december vorig jaar heeft u kunnen lezen dat de restauratie van de toren was afgerond, maar dat de klokken nog moesten worden gerestaureerd resp. aangepast aan de wijze van luiden: vliegend in plaats van vallend en hangend aan een rechte as in plaats van aan een krukas.

Vorige maand (mei) zijn de klokken weer op hun vertrouwde plek teruggehangen. Dankzij het vliegend luiden klinken de Warnser klokken nu melodieuzer en muzikaler.

Vallend en vliegend luiden
Bij vallend luiden (de vorige situatie bij beide klokken van Warns) hangt de klok aan een zogeheten krukas en wordt ze geluid met vallende klepel. Eenvoudig gezegd houdt dit in dat de klepel bij het luiden met grote kracht tegen de slagwand van de klok aan valt/slaat. Op den duur kan dit leiden tot scheurvorming in de klok. Dit was het geval bij de grote klok van Warns.

Bij vliegend luiden valt of slaat de klepel tijdens het luiden niet met kracht tegen de klokkenwand maar versnelt hij als het ware enigszins met de beweging van de klok mee waardoor hij in de vlucht tegen de slagwand slaat. Er komen minder krachten op de klokkenwand te staan én de contacttijd tussen klepel en wand is langer waardoor er een meer open en rijkere klank ontstaat – voor het oor melodieuzer en muzikaler. Bij vliegend luiden hangt de klok aan een rechte luidas.

Rechte luidas en vliegende klepel
Bij deze -voor de Nederlandse klokken historisch juiste- ophanging hangt het hele gewicht van de klok onder het draaipunt van de rechte as waaraan de klok hangt. De klok draait tot de hoogte van de as en de klepel vliegt tegen de slagrand aan de bovenkant wat resulteert in maximale klankrijkdom en een lage belasting voor de luidklok zelf.

Gekrukte luidas en vallende klepel
Vóór de klokkenvordering tijdens de Tweede Wereldoorlog, in 1943, hingen nagenoeg alle klokken aan een rechte as. Bij het terughangen van de teruggekeerde klokken is op grote schaal gekozen voor een constructie met krukas – onder andere omdat deze constructie het luiden lichter maakt. Een groot nadeel van deze constructie is de verdeling van het klokgewicht tijdens het luiden: 2/3 klokgewicht onder het draaipunt en 1/3 boven het draaipunt. Door deze gewichtsverdeling fungeert het gedeelte dat zich boven het draaipunt bevindt als een soort contragewicht. Tijdens het luiden kantelt de klok en valt de klepel steeds met kracht tegen de slagrand aan de onderkant van de klok. Deze hoge reactiekrachten kunnen uiteindelijk leiden tot het scheuren van de klok – zoals dat ook het geval was bij de grote klok van Warns.
Het voordeel van deze constructie mag dan zijn dat er minder kracht nodig is voor het luiden, nadelen zijn de grote kans op forse schade aan de klok en de geringere klankrijkdom.
Bij de restauratie van historische klokken wordt doorgaans de historische ophanging teruggebracht. Dus van krukas naar rechte as. Zo ook bij de klokken van Warns.

De werkzaamheden aan de klokken van Warns
Om u een idee te geven van wat een restauratie aan historische klokken zoal in kan houden, vindt u hieronder een overzicht van de recent uitgevoerde werkzaamheden aan de klokken van Warns. De restauratie is uitgevoerd door Klokken- en Kunstgieterij Reiderland – Simon Laudy. 

Luidklokken algemeen
- twee nieuwe, juist geproportioneerde hardhouten rechte luidassen
- nieuwe kroonstroppen in platte uitvoering voor de klokken
- nieuwe gesmede klepels in de juiste vormgeving en proportie voor het luiden van de klokken met vliegende klepel
- nieuwe luidwielen in de juiste maatvoering voor het elektrisch luiden met rechte luidassen
- het schilderen van alle ijzeren onderdelen (zwart)- nieuwe luidapparaten

Grote luidklok
- het lassen van de twee scheuren
- het oplassen van een nieuw te gieten kroonarm
- het oplassen van de slijtage in de andere enkele kroonarm
- het herstel van de slagrand door middel van oplassen en het aanbrengen van een nieuw klepeloog en het dichtlassen van de gaten
- het aanpassen van de uurslaghamer, zowel de slaghamerkop als het herpositioneren voor de nieuwe hoogte waarop zich de slagrand van de klok nu bevindt - en zwart aflakken

Kleine klok
Het aanbrengen van een nieuwe klepeloogconstructie met nieuwe bouten en moeren, waarbij de klok een kwartslag is gedraaid zodat de klok weer in haar oorspronkelijke positie onder de luidbalk komt te hangen (met de enkele kroonarmen naar voren en naar achteren). Hiervoor zijn de bestaande doorboringen opnieuw gebruikt.

Bericht geplaatst op 4 juni 2019