Op 12 september, de dag die samenviel met de landelijke Open Monumentendag, hebben bestuur en vrijwilligers een rondwandeling gemaakt door de kleine maar fijne Elfstedenstad Hindeloopen. Tot het bezit van onze stichting behoort de Westertoren aldaar. Zie voor bijzonderheden over de toren de rubrieken Monumenten en Nieuws hierboven.

Kaart Braun en Hogenberg - 2de helft 17de eeuw.Ingekleurde gravure, gemaakt door Suffridus Atonis en Sixtus Gravius. Na 1662
Atonis en Gravius waren in de tweede helft van de 17de eeuw werkzaam waren als landmeter in dienst van de Staten van Friesland. Samen met Broer Boelens en Martinus Frederici vervaardigden zij grietenijkaarten. Deze hebben de basis gevormd voor de beroemde Schotanus Atlas, Het was onder kunstenaars en geleerden trouwens gebruikelijk om voor- en achternaam te verlatijnsen. We hebben hier te maken met Sjoerd Ates en Sytse Gravius. De laatste had trouwens al een verlatiniseerde familienaam.

Ontvangst in Hylper Wievendracht
Op de parkeerplaats Mekúljes van deze bijzondere Elfstedenstad van ruim 800 inwoners, werd het gezelschap zeer hartelijk ontvangen door ons bestuurslid de heer Henk Smid, geboren en getogen Hylper en mevrouw Marijke Griek, ook geboren en getogen Hylper. Zij ging heel toepasselijk gekleed in Hylper Wievendracht.

Verschillende Hylper drachten door Hylper Hendrik Lap. Aquarel ca. 1860.
Twee vrouwen in Hylper dracht - met prikslee en schaatsen. Ca. 1860 -1870.
Heden! Zol jie zo klaaid nei Mokburren to piekje.
Hoe nu! Zult gij zoo gekleed na Molkwerum sleden.
Aquarel Hendrik Lap, ca. 1860.

Mekúljus en Hylpers
Na een voorstelrondje gaf Henk Smid op de Mekúljes - uiteraard in het Hylpers – uitleg over de betekenis van deze wat raadselachtige naam.
De naam Mekúljes houdt verband met een stuk land circa 800 meter verderop richting station. In dit land zat een afgraving die vermoedelijk ontstaan is door ophoging van de zeedijk. Een kuil dus. Wat op zijn Hylpers ‘kulle’ genoemd wordt. Dat zal verbasterd zijn tot: me(t) kulle.

Over Hylpers gesproken: het is een bijzondere streektaal waarin oudere vormen van het Friese bewaard zijn gebleven, maar die haar kleur en inhoud mede dankt aan de internationale handelscontacten van de stad.
Gravure door Abraham Allard en Jacob Folkema - ca. 1710. (Coll. Tresoar Leeuwarden).
Opvallend is de opmerking hlaverwege de toren: Afgebliksemd 1701.
Dat 'afbliksemen' gebeurde uitgerekend tijdens een kerkdienst.
Een waarschuwing om terdege rekening mee te houden.

Scheepvaart
Aangekomen bij de in historische stijl opgeknapte haven kwamen de scheepvaart en de koopmansgeschiedenis van Hindeloopen uitvoerig aan bod. De omvangrijke maritieme handel met Scandinavië, via de Sont en de Baltische Zee, heeft Hindeloopen in de 17^de en 18^de eeuw tot grote bloei gebracht én, zoals hierboven gezegd, de Hindelooper taal sterk beïnvloed. Ook de (hout)handel met St. Petersburg heeft hier ruimschoots aan bijgedragen.
Fluitschepen op de Rede van Hindeloopen in de 18de eeuw. Coll. Scheepvaart Museum Hindeloopen. Detail olieverf op doek door Gerard Huttinga (1883-1963).

Fluitschepen, kapiteinshuizen en likhúzen
De Hylper fluitschepen, forse driemasters met afgeronde boeg, waren indertijd een begrip – nu zijn ze geschiedenis. Ze voeren op Scandinavië, de Oostzeelanden en Rusland met onder andere wollen stoffen en jenever en kwamen terug volgeladen met hout voor o.a. Amsterdam, Zaandam en de Friese werven. Als ballast namen ze vaak de keitjes (balstenen) mee die vandaag de dag nog in de straatjes van Hindeloopen te zien zijn. Deze min of meer afgeronde keistenen zijn afkomstig uit de zogenaamde gletsjerketels, waarin ze door het eeuwenlang rondslijpen in uithollingen van het vaste gesteente hun afgeronde vorm kregen. Voor het kapiteinshuis op de foto hieronder liggen veelkleurige balsteentjes.
De grote bloei van de handel is terug te lezen uit de voorname 17^de- en 18^de-eeuwse kapiteinshuizen die nog steeds als belangrijk cultureel erfgoed in Hylpen te pronk staan.
Tijdens de rondwandeling ging Marijke Griek er uitvoerig op in.Bijzonder zijn ook de bijbehorende likhúzen- de kleine huizen (lik = klein) in de overtuin van de kapiteinshuizen. Als de kapitein in de zomermaanden op reis was, verbleef zijn vrouw met de kinderen in het likhús. Dat was – ondanks de naam - ruim genoeg om in te wonen. Bovendien hoefde het grote huis dan niet schoon gehouden te worden.

Roosje Hindeloopen
Natuurlijk is er ook een bezoek gebracht aan het familiebedrijf A. Roosje dat zich helemaal heeft toegelegd op de traditionele Hindelooper schilderkunst. De beschilderde Hylper meubels en andere gebruiksvoorwerpen zijn in binnen- en buitenland beroemd en gewild. Het bedrijf heet tegenwoordig Oud Hindelooper Kunst v/h A. Roosje Anno 1894.
Meer weten over Roosje? Klik op: Arend Roosje.pdf

Aanvullende informatie: op 18 december 2020 heeft Arend Roosje het predikaat Hofleverancier ontvangen. Klik op: Roosje Hindeloopen Hofleverancier.pdf om meer te lezen.

Onderduikers en Wapens in de Doopsgezinde Kerk
Tussen de bedrijven door vertelde Henk Smid het een en ander over de oorlogsjaren in Hindeloopen. In verband hiermee werd ook een bezoek gebracht aan de voormalig Doopsgezinde Kerk. Onder de achterste kerkbank is namelijk nog een originele onderduikersschuilplaats te zien. En aan de andere kant van het gangpad, óók onder de achterste bank, nog een ruimte waarin wapens verborgen zijn geweest.

Voormalig Drenkelingen- of Vondelingenkerkhof
Halverwege de wandeling, ter hoogte van de muziektent waar vroeger het Drenkelingenkerkhof was, gaf Marijke Griek uitvoerig uitleg over het Hylper vrouwenkostuum. Op de kaart van Hindeloopen aan het begin van deze bijdrage staat het kerkhof midden rechts aangeven met een groen rondje waarin de letter (E).

Fontein
Tot de moderne monumenten van Hindeloopen behoort de fontein die is gemaakt in het kader van Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa 2018. De fontein ‘FLORA EN FAUNA’ staat aan de Nieuweweg 1, achter het koor van de Grote Kerk.
De Chinese kunstenares Shen Yuan (1959) liet zich voor het ontwerp van de fontein inspireren door het stadswapen van Hindeloopen. De fontein bestaat namelijk uit een groot gewei met – centraal - een Levensboom die samen met Hert en Hinde het Wapen van Hindeloopen verbeeldt. In de boom zitten een paar exotische vogels die bij wijze van gesprek om de beurt water spuwen. De levensboom staat symbool voor levensenergie, maar ook voor wijsheid, aldus de kunstenares.

Verdwenen Synagoge en Wichelroedelopen
Aan het eind van onze wandeling kwamen we op de plaats waar vroeger de synagoge van Hindeloopen heeft gestaan. Na uitleg over het wel en wee van het gebouw en de vroegere Joodse gemeente, gaf Henk Smid nog een kleine demonstratie ‘wichelroedelopen’ waarvan de uitkomst (gelukkig) was dat de funderingen van de synagoge nog in de grond aanwezig zijn!

Afbeelding afkomstig uit: Pierre le Brun, Histoire critique des
pratiques superstitieuses. Uitgever: Jean-Frederic Bernard, 1733–1736.
De maker van de gravure is niet bekend.

Hapje en drankje.
De rondwandeling werd - traditioneel - besloten met een hapje en drankje - en wel bij de Drie Harinkjes.

En tot slot: het bijzondere van deze middag was dat er door onze begeleiders Marijke Griek en Henk Smid alleen maar in het Hylpers gesproken werd – een taal die beslist behouden moet worden!

RONDWANDELING DOOR FRIESLANDS ELFDE STEDE
Hieronder het omslag van het boekje over Hindeloopen dat in 1943 is verschenen in de succesvolle Heemschutserie. De houtsnede (ca. 1943) met een gezicht op de sluis en het sluiswachtershuis is van de hand van Dick Osinga (1913-1997).
De foto's van de rondwandeling zijn gemaakt door Loes van Heijningen.

Bericht geplaatst op 28 september 2020; bijgewerkt 12 december 2020.

<< Terug

2017 Stichting tot behoud van monumenten in de gemeente Súdwest-Fryslân - Makke troch Roelof Fopma.nl